Nog een keer Kerkenbouw

De uitbarsting van katholieke kerkenbouw vanaf 1850

Column nr 515 dd 30 juli 2018

Geheel tegen mijn gewoonte in heb ik een wekelijkse column overgeslagen. Dat was overmacht en daar heb je jezelf maar bij neer te leggen. Gezondheid gaat boven alles en er moest wat gereviseerd worden, dat zijn tijd nodig had.
Die enorme hausse in de katholieke kerkenbouw had zeker voor een deel te maken met het herstel van de katholieke hiërarchie in 1853 en vanuit de nieuwe bisdommen werd de kerkenbouw sterk geactiveerd omdat in de reformatie veel rk kerken waren overgegaan naar de protestantse eredienst. Niet alleen beleefde de kunst een groot reveil in de negentiende eeuw, ook de kerkenbouw zat in de lift en werd gestimuleerd door de overheid die waterstaatarchitecten ter beschikking stelde, die overigens ook nieuwe protestante kerken ontwierpen. Je kunt de architecten Pierre Cuypers en Tepe als exponenten van de katholieke emancipatie noemen. Cuypers bouwde alleen al in Amsterdam zes kerken, waarvan er nu nog drie over zijn o.a. de kerk aan het Spui. Deze kerk in onttrokken overigens aan de katholieke eredienst en wordt nu gebruikt voor concerten en bijeenkomsten. De andere niet meer als katholieke kerk in gebruik is de Vondelkerk. Tepe bouwde de Krijtberg in Amsterdam en de Nicolaas basiliek in IJsselstein. Theo Molkenboer bouwde in de stukadoorsgotiek , soms Neo Romaans, maar meestens Neo Gotisch .Voorbeelden hiervan vind je in West Friesland in Westwoud en 't Veld. Het moest allemaal eenvoudig en niet te duur. Sommige van die kerken hebben het geen eeuw uitgehouden en werden vervangen door robuuste kerkgebouwen. De hervormde kerk op de Markt in Schagen , ging in in  1895 in vlammen op en werd vervangen door een kerk in Neo Renaissance stijl  van architect Johan van der Steur. Tot op de dag van vandaag staat deze kerk fier op de markt. Is als het ware het centrum van Schagen en om die kerk en markt zijn er talloze kroegen en cafés en dat maakt dat deze plek het echte levende hart van Schagen is. De katholieke kerk van Schagen stond aan de Molenstraat, verder van het centrum. Deze kerk verving een oude kerk ,. bijna bouwvallig en in 1883 bouwde de hierboven genoemde architect Tepe een grote Neogotische kruisbasiliek.
Bij deze sluit ik de bespiegelingen rond het proefschrift van ex collega Herman Wesselink. We gaan volgende week kunstschilders van naam belichten en laten de architectuur,. hoe boeiend ook, even achter ons. Buiten de persoonlijke redenen hierboven genoemd, was het een prettige bijkomstigheid van ons land door een hittegolf werd geteisterd en dan leidt dat tot weinig activiteit en dien je zelf gas terug te nemen om de gezondheid niet te schaden. Kunstboeken, lezingen, adviezen, rondleiding etc. contact via deze blog 
drs jjj artes admirans.
Hierboven  nog een mooie impressie van de Vondelkerk in Amsterdam.

Een sterke toren in het midden van de stad

Column nr 514 dd. 16 juli 2018

Proefschrift van Herman Wesselink : ondertitel : Verleden, heden en toekomst van bedreigde kerkgebouwen

Herman, een oud studiegenoot promoveerde 21  juni jl. op dit thema. Een jarenlange studie van onderzoek ging hieraan vooraf. Wij leerden hem in onze studietijd al kennen als een kenner van kerkgebouwen en dat had zijn bijzondere interesse. 
Zijn proefschrift behandelt de situatie in de steden en zoals met alles moet je kiezen en als je de kerken van het platteland er ook in zou betrekken, zou zijn proefschrift i.p.v. 320 pagina's nu, wellicht het dubbele zijn geweest. De oorzaken van de sluiting van zoveel kerken duidt de onderzoeker op pagina 202 als volgt :" Vanaf de jaren 1960 spoelde er een sloopgolf door het land, als gevolg van de snel toenemende ontkerkelijking, ontvolking van steden en stadsvernieuwing, zeker een paar honderd beeldbepalende negentiende en twintigste-eeuwse kerken gingen tegen de vlakte. Vanaf 1970 groeide het maatschappelijk protest tegen deze kerksloop en ontstond langzaam maar zeker een herwaardering voor neostijlen uit de negentiende eeuw."
Van de zesduizend kerken in Nederland werden er maar liefst duizend gesloopt. Het moest anders. Zeker de betrokken partijen als bisdommen, Synode etc gingen zich beraden om de meest verstandige keuzen te maken bij sloop of behoud. Op pagina 204 beschrijft doctor Herman methoden die door de KU Leuven worden gehanteerd bij beoordeling en dan zijn dat er drie:  architectuur, interieur en context De Vlamingen hanteren ook een een puntenschaal aan de hand van letters en cijfers.
Verder schrijft de onderzoeker van : Een extra onderdeel van dit onderzoek vormde de database. Deze bevat het eerste kwantitatieve , geografische en digitale overzicht van alle nog bestaande kerkgebouwen uit de periode 1800-1970. De kerkgebouwen zijn aan de hand van metadata als locatie, denominatie, architect, bouwstijl,datering en monumentenstatus  op de digitale kaart Geoplaza zichtbaar gemaakt. De database kan allerlei soorten kwalitatieve en kwantitatieve informatie opleveren die van nut zijn bij het op waarde schatten van een kerkgebouw of een groep kerkgebouwen, al dan niet volgens het hier voorgestelde waarderingssysteem.
Dat systeem omschrijft Wesselink in de classificaties , A, B, C en D met een puntenstelsel. Elke kerk kan maximaal zes punten krijgen. A, B. C. en D staan dan voor interieurensemble, , architectuur, kerkhistorie en stedenbouw. Per categorie kan men dan zes punten scoren, totaal dus 24. 
Je kunt natuurlijk hier niet dit proefschrift even zo kort samenvatten. De bovengenoemde punten zijn wel de peilers waarop zijn gedegen studie is geschraagd. Het zal alle belanghebbenden buitengewoon interesseren welke nieuwe gezichtspunten erin naar voren komen en verantwoordelijken kunnen helpen bij het maken van de goede keuzen.
Een van zijn studiebegeleiders was professor Koos Bosma, een architectuurhistoricus van grote naam, die enige tijd terug is overleden. Van Koos kregen we ook enige colleges en hij schreef een boek over de bunkerbouw in Nederland. Herman had in hem een prima begeleider
Tot slot enige afbeeldingen van kerken, die als bijlage in zijn proefschrift zijn bijgevoegd en willekeurig zijn. Als u de problematiek interessant vindt, kan er nog een vervolgcolumn aan vastgeplakt worden, maar dat moet u als lezer mij dan even inseinen via deze blog. Het is duidelijk dat onder  onze alle lezers/lezeressen van deze columns mensen zijn die niet kerkelijk zijn en niets met kerken hebben, maar wellicht vinden deze de problematiek wel interessant.In verband met persoonlijke omstandigheden volgende week geen column
Kunstboeken, lezingen, adviezen, essays, rondleidingen etc. contact via deze blog.
drs jjj artes admirans

Mevrouw Marius en de Haagse School

Mevrouw Marius, auteur van Hollandsche schilderkunst in de negentiende eeuw

De Haagse School, een bijzonder fenomeen

Column nr 513 dd. 4 juli 2018

Enkele jaren terug werd een exemplaar op een boekenmarkt aangeschaft onder de titel De Hollandsche schilderkunst in de negentiende eeuw door G.H. Marius. Het was de tweede druk uit 1920, eerste druk was 1919. Dit boek overleefde dus nagenoeg een eeuw en zag er alleszins bruikbaar uit. Een buitenkansje en nimmer erop gerekend, dat deze parel mijn boekenverzameling zou gaan verrijken. Interessant in deze is dat in 1992 het Haags Gemeentemuseum een boek uitgaf inzake de collectie van het museum, geschreven door diverse grote kenners van deze stroming waaronder John Sillevis. In het kader van mijn studie heb ik hem een keer aan de lijn gehad om enige prangende vragen te stellen. John Sillevis haalt in zijn artikel een passage aan van deze mevrouw Marius en daarbij citeert hij blijkbaar uit de eerste druk. Hier de quote. Mevrouw Marius omschreef de School als volgt":Om een school te vormen om een levenskrachtige groep uit te maken, daartoe is nog iets anders nodig dan enkele van aanleg zeer bevoorrechte schilders en om iets te doen ontvlammen , daartoe is wrijving noodig. En het was de bewondering voor de zware dracht der Barbizonsche schilders die, na een korter of langer verblijf in Parijs of ook te Brussel, de ROUTE was  welke onze schilders tot een diepere kijk op de natuur, tot een volkomener  begrijpen van onze klassieke schilders . tot een zuiverder gevoel voor de heerlijkheid van het eigen land bezielen zou.. En gelijk men bevroeden zou, dat er heel wat bouwstoffen, heel wat arbeid , heel wat wrijving noodig geweest is om in de lange landen den brand te ontsteken, waaruit het genie Rembrandt kon opvlammen , zoo kan men aannemen, dat er heel wat arbeid , heel wat talent  toe noodig geweest zijn om onze schilderkunst opnieuw uit  het latente te doen oprijzen tot een rijke nabloei.

Poeh, poeh, lange zinnen, waarin zij duidelijk wil maken hoe het fenomeen Haagse School kon ontstaan. Je hebt dat boek van mevrouw Marius en ga dan op zoek naar deze passage. Het is best wel even zoeken, maar op pagina 105 van de tweede druk gebruikt zij dan niet het woord ROUTE, maar heeft zij dat veranderd in het woord VONK. Een sterkere uitdrukking en een bewijs dat mevrouw Marius haar teksten nog een kritisch tegen het daglicht heeft gehouden. Een andere verklaring is daarvoor niet te vinden. 
Vervolgens weidt ze lang uit hoe ideaal Den Haag als ligging was voor het werkterrein van deze stroming en inderdaad vlak bij zee, omgeven door veel weilanden destijds en dat is dan ideaal om buiten te werken. Juist dat buiten schilderen trok me destijds bijzonder aan en wilde daarover ook eigenlijk mijn masterscriptie maken, maar het liep even anders en we kwamen bij Jozef Israëls uit  van wie zijn joodse roots werden vastgelegd in een scriptie er echt mocht wezen en ook veel zegt van de deskundigheid van mijn begeleider prof. Carel Blotkamp. 
Hierboven een afbeelding van mevrouw Marius en een paar markante buitenlevens.

Anton Mauve, Schapen op een dijk, olieverf op doek, 49 x100 cm, niet gedateerd

 J.H.Weissenbruch, Souvenir de Haarlem olieverf op doek 72 x 101 cm, niet gedateerd

Zo heeft u een klein inkijkje gekregen hoe de 19e eeuw een belangrijke eeuw was in de schilderkunst, een soort revival en nagenoeg een herhaling van die 17e Gouden Eeuw. Het kan verkeren. Geniet ervan en ga zelf maar eens op zoek naar literatuur over dit onderwerp en neem dat maar aan, er is enorm veel geschreven over deze tijd. Kunstboeken, lezingen, adviezen, taxaties rondleidingen, u kunt contact opnemen via deze blog 

drsjjj artes admirans