De aantrekkingskracht van de Heerlijkheid Bergen

Bergen NH. magneet voor creatieve mensen

Column nr 357  dd 27 maart 2015

Je doet het dorp Bergen NH tekort als je blijft steken bij het idee van onder meer kunsthistorica Lies Netel dat de Bergense School niet valt aan te merken als een zelfstandige stroming in de kunstgeschiedenis. Deze vaststelling is juist, maar daarmede is het verhaal rond Bergen als broedplaats voor creatieve geesten lang niet af. In de literatuur en ook van eigen waarnemingen en contacten, moet je vaststellen dat Bergen een bijzonder creatief dorp is. Hoe en waarom dat zo is, dat proberen we wat duidelijker te krijgen in deze column. Wat onderzoek betreft, als je het werk van Ir. P. Spijk goed hebt doorgespit onder de titel De Bergense School en Piet Boendermaker, dan word je al een heel stuk wijzer. Ir. Spijk deed een voortreffelijk onderzoek naar de mecenas van de schilders in dit rustieke dorp. Boendermaker wilde natuurlijk wel wat verdienen aan zijn investeringen, maar werkte er tevens aan mede, dat de kunstschilders nieuwe ontwikkelingen konden inzetten en voor die tijd modern konden schilderen. Deze visie en de vestiging van zijn kunstzaal aan de Loudelsweg betekende veel reuring, handel en een nieuwe mogelijkheid voor diverse kunstschilders om full time voor de kunst te werken en zichzelf in eigen levensonderhoud te kunnen voorzien. Bergen kreeg naam als centrum van schilderkunst, dat is duidelijk. Maar er was daar wel veel meer aan de hand.  Kees Komen schreef een interessant essay onder de naam  Bergen 1900- 1995, met als ondertitel, waar de kunst kermt en bloeit.  Het boekwerkje heel lang geleden aangeschaft, stond in mijn bibliotheek, ongelezen. Geen tijd gehad wegens werk en studie aan de VU. Het is een uitgave van de Volkshogeschool. Komen geeft een scherpe analyse van het culturele leven van dit mooie dorp aan de voet van de duinen en de Noordzee. Als het gaat om buitenlandse kunstschilders, dan hebben we het over de Hongaar Bela Czabel, de Italiaan Ortiz de Zarate, de Fransman Fauconnier, de Deen Asger Jorn (Cobra) De Belgen Gustave de Smet en Ten Berge
Even bekend werd Bergen door de literatuur en dan hebben we het over Herman Gorter, Lucebert, Adriaan Roland Holst, Anthony van Kampen, Neeltje Maria Min, Adriaan van Dis.
De Muziek : Simeon ten Holt, met het prachtige Canto Ostenato, de componisten Hans Henkemans en Gerard Hengeveld.
Tenslotte nog baanbrekende architectuur met prachtige landhuizen en villa's en de thans zeer succesvolle architect Maarten Min. 
Waar komt dan die inspiratie vandaan? Van de dorpssfeer met zijn Ruinekerk, het huis met de Pilaren en Huize Kranenburgh en de Eeuwigelaan ??? Wie het weet, mag het zeggen
Geniet, leef, wees creatief als bovengenoemde geesten, wandel, fiets, teken, schilder, wees een prettig mens voor je omgeving
Kunstboeken, lezingen, essays, taxaties, adviezen, rondleidingen j.j.jong@quicknet.nl
drs jjj artes admirans

Lies Netel voor een schilderij van de Bergense School voor het schilderij van Frans Huysman in het Stedelijk Museum te Alkmaar

De nalatenschap van publicaties van Adriaan Venema aan zijn vader

Kennismaking met vader Adriaan Venema in Bergen NH

Column nr 356 dd 20 maart 2015

In het tweede of derde jaar van mijn KGS studie aan de VU, kwam ik via via in contact met de vader van Adriaan Venema.  Die kennis van mij veronderstelde dat betrokkene mijnheer Venema, met wie hij een intensief  contact had, dat hij niet meer zoveel om de publicaties van zijn zoon gaf, met wie hij gebrouilleerd was geworden. Alhoewel ik diverse boeken van Adriaan Venema had verworven, was met name zijn boek over George Breitner een welkome aanvulling van mijn verzameling boeken over de Bergense School. Na enkele bezoeken bleek wel dat vader Venema, zeker van het boek inzake George Breitner geen afstand zou doen, omdat, zo zei hij, zijn dochter de eerste zou zijn, die recht op dat boek had van haar broer. Ik heb het enige tijd mogen inzien en netjes teruggebracht vergezeld van een bos bloemen. Dat was wel het minste wat ik kon doen. Vader Venema had het goed met me voor en ik kreeg van hem een aantal brochures die eveneens door zijn zoon Adriaan waren geschreven, zoals u hieronder de cover afgebeeld zie  van een nummer van Tableau, dat in zijn geheel handelde over de kunstschilder Adriaan Lubbers, die veel in New York werkte. Venema schrijft onder meer het volgende over Adriaan Lubbers "In Bergen raakte hij onder invloed van het donkere expressionisme van de Bergense School. De landschappen die Lubbers rond Bergen schilderde waren onheilspellend en hebben wel het kenmerk van het Bergense expressionisme, maar in feite zijn ze leeg en effectaanjagend. Het was niet het landschap, dat hem boeide en Lubbers zich meer inspireren door de grote stad

Op de cover van tableau hierboven: Adriaan Lubbers Washington square, olieverf op canvas, 80 x 64  cm , 1926

De volgende brochures van de hand van Adriaan Venema werden me geschonken :
- Handboek voor de nieuwe illegalen , wetenswaardigheden van het Roel van Duyn tijdperk 1980
-Fietsen voor de Volkskrant ; tekeningen, gedichten, 1971
-Painter Piet Stennenberg, tableau 1981

Zo beschik ik toch nog over enkele werken van de schilder/kunsthandelaar Adriaan Venema die een geheel eigen kijk had op mensen en kunststromingen. Geniet, leef, wees creatief, de lente komt aan.
Kom mee naar buiten allemaal, daar horen wij de wielewaal,  Dat zongen wij in onze jeugd. Kunstboeken, lezingen, rondleidingen, essays, taxaties etc. reageren graag via deze blog
drs JJJ, artes admirans

De mythe van de Bergense School

Lies Netel in haar boek "Bergense School" met scherp betoog

Column nr 355

In deze kolommen wel eens eerder betoogd, dat de docenten kunstgeschiedenis van de VU het niet hadden op de Bergense School, omdat zo zei me dr Jean Baptist Bedaux in een museum te Berlijn dat het aan kwaliteit zou ontbreken.  De kunsthistorica Lies Netel afgestudeerd aan de RUG . conservator van Museum Henriette Polak te Zwolle, heeft een degelijk onderzoek gedaan naar het verschijnsel Bergense School en zet in een helder betoog uiteen hoe het nu feitelijk zit en dat de naam- bedacht door de Alkmaarse journalist Dirk Klomp- de lading echt niet dekt. In dat kader prijs ik me dan bijgevolg gelukkig dat mijn afstudeerscriptie niet over de Bergense School heeft gehandeld, maar over de Haagse School. In het eerste geval zou ik ongetwijfeld gewoon zijn vastgelopen en een jaar voor niets hebben gewerkt.

Wat betoogt Lies Netel nu met sterke argumenten ?
- geografisch was Bergen NH  een plek waar veel kunstschilders verbleven
- je kunt geen stijltypering ophangen aan deze groep schilders
- het schilderen in de expressionistische stijl gebeurt in Amsterdam net zo veel als in Bergen NH
- in 1910 vestigen zich schilders van naam in Bergen zoals Arnout Colnot, Dirk Filarski, Henri ten Holt, Jaap Weijand, Matteus Lau, Piet Wiegman, Mathieu Wiegman, Frans Huysmans, Gerrit van Blaaderen. Verder de buitenlanders Gustave de Smet  en Henri le Falconnier. 
- dit trekt de aandacht van kunstcritici als Friedrich Huebner, die schrijft over die nieuwe Hollandse manier van schilderen: Die neue Malerei in Holland  in 1921
-In 1942 schrijft Kasper Niehaus een kritisch verhaal over deze nieuwe tendens in de schilderkunst
-In 1943 komt Dirk Klomp met zijn boek "Bergense School". Dirk was op de eerste plaats journalist en heeft geschreven wat hij zo bewonderde zonder afstand van de mensen te nemen en zonder zich verdiept te hebben in stromingen en kunsthistorie.
- in 1970 komt Adriaan Venema eveneens met een boek over de Bergense School en voegt aan het totaal van Klomp nog Germ de Jong toe, Else Berg, Harrie Kuijten,  Mommie Schwarz. Venema die  ook kunsthandelaar was, heeft het boek wellicht geschreven om zijn handel te promoten en heeft ook niet de schilders in het juiste perspectief gezet. ( een volgende keer wordt over meer van zijn publicaties geschreven. Het zijn eenvoudige pamfletten die van zijn vader zijn ontvangen, maar die slechts individueel van enige schilders wat zeggen, maar meer de nadruk leggen op Venema als journalist
- in 1994 komt er een degelijk en afdoende verklaring van de hand van Piet Boijens, kenner van het Nederlandse/Vlaamse expressionisme en analyseert dat er in Bergen Nh geen echter leider van de stroming is geweest, evenmin geen doctrinaire regels zijn gevonden, er nergens sprake was van een picturale eenheidsleer en evenmin een aestetisch program heeft bestaan.

Kunsthistorisch is derhalve de Bergense School niet in een kunsthistorisch raamwerk ( canon) te plaatsen en hebben de kunstschilders profijt gehad van de grote publieke belangstelling van schrijvers en journalisten die de schilders feitelijk ten onrechte omhoog schreven.

Feit blijft natuurlijk dat er in Amsterdam wel degelijk een schildersgroep was die veel invloed ondergingen van de Franse expressionist Henri le Fauconnier die met een buitengewoon donker palet schilderde.  Daar ondervonden  Piet Mondriaan, Leo Gestel, Piet van Wijngaert en Jan Sluijters wel degelijk invloed van en zij kwamen van tijd tot tijd, soms ook voor lange tijd naar Bergen/ In dat kader past dan ook nog de mecenas Piet Boendermaker. Dat was ook een man die wel wist hoe je aan de weg moest timmeren. Kortom in Bergen wisten ze in ieder geval wel hoe je je PR moet behartigen en tot op de dag van vandaag weet men dat nog als men kijkt naar de Bergense Kunstweek en het fraaie museum Kranenburgh. Rest mij Lies Netel te danken voor haar heldere betoog en u vindt hieronder een portret van haar voor een schilderij van Frans Huijsmans Danszaal in  de Rustende Jager te Bergen Nh. Inderdaad donker en met zwaar aangezette lijnen 

Foto uit Alkmaarse Courant dd 23 februari 2015 bgv opening expositie Piet Boendermaker , mecenas van de  Bergense School, 21-02-2015 tot 25-10-2015 in Stedelijk Museum Alkmaar

Een bezoekje aan deze expositie is u al eerder aanbevolen en u zult er van genieten, zoals u ook van alle andere geneugten van het leven wilt en kunt genieten tijdens nu ook weer de jaarlijkse boekenweek. Om met Maarten 't |Hart te spreken, voor mij is leven : lezen. Wees verder creatief en een gezellig mens voor diegenen met wie u veel te maken heeft en blijf de schone kunsten bewonderen. Kunstboeken, lezingen, rondleidingen, essays, adviezen bij exposities etc etc. reageren graag via deze blog

Drs JJJ artes admirans

De kunststromingen in Nederland begin 20e eeuw

Het stedelijk museum van Alkmaar

Column nr 354 dd 5 maart 2015

Is de Noordkop van Noord-Holland cultureel rijk begiftigd met cultuurhistorische gebouwen en musea? Niet direct. Alkmaar. Hoorn, Enkhuizen beschikken over reguliere musea en in Den Helder vind je slechts een maritiem museum. In Opmeer staat het mooiste museum leeg en te verpieteren en het Scheringa Museum in Spanbroek werd onder fel protest ontmanteld door een of andere geldwolf, die niet eens de moeite nam de schilderijen fatsoenlijk in te pakken, zodat diverse fragiele stukken schade hebben opgelopen. Dat had allemaal anders gekund, maar politiek en macht bewandelen andere wegen als kunstliefhebbers en kunstverzamelaars. Men had best een wat galantere oplossing kunnen bedenken in het licht van het feit dat een nagenoeg prachtig afgebouwd museum de regio West-Friesland een update had kunnen geven. Gelukkigerwijze ontwikkelen twee regionale musea in Alkmaar en Bergen NH zich op voortreffelijke wijze. Sinds Lidewij de Koekkoek de scepter aan het Canadaplein zwaait.zijn er  tal van interessante exposities te bezoeken, al blijft het allemaal wel regionaal en een beetje rond de Bergense School hangen, maar de lopende expositie onder de titel
Piet Boendermaker, mecenas van de Bergense School tot 25 oktober a.s. mag er zijn. Er zijn diverse werken te zien, geleend van andere musea en men krijgt een goed idee wat  Boendermaker heeft betekend voor het culturele leven in deze regio. Iconen als Charley Toorop, Leo Gestel, Arnout Colnot, Harrie Kuijten Piet Wiegman en Jan Sluijters maken dat bezoek tot een feest.
Het portret van Jan Sluijters van Tania Stieltjes van het Drents Museum is een lust voor het oog.
Een kwartier stond ik voor het schilderij hieronder getoond van Harrie Kuijten.  Het lijnenspel van duinen en de zee heeft Kuijten bijna fotografisch vastgelegd en eigenlijk wil je je schoenen en sokken uitdoen om te gaan pootjesbaaien. Voor die schilder heb ik denk ik toch een zwak. Niet alleen vanwege die prachtige overzichtstentoonstelling in de Oude Ursulakerk van Warmenhuizen al weer wat jaren terug, maar denk ik veel meer omdat al meerdere keren zijn atelier in Groet is bezocht bij zijn dochter Cecile, die daar nog steeds woont. Je kunt daar feitelijk nog de sfeer proeven en voelen in zijn atelier, levensecht, echter dus dan het nagebouwde atelier van Lucebert in Huize Kranenburg. En dat laat je ook al een enorme beladenheid voelen. Nog een paar eyecatchers. Van Leo Gestel Melktijd ,1918, Gerrit van Blaaderen Noordhollandse boerderij  1919.en van Charley Toorop Herberginterieur te  Westkapelle,een aantal stamgasten rond de tap.
Kortom, als u in de buurt van Alkmaar bent, even naar het Canadaplein en u kunt enkele uurtjes genieten van museum en binnenstad. Wees creatief, heb een scherp oog voor architectuur en kunst, zing, blijf bewegen. Beweging is gezond voor lijf en leden en wees een prettig mens voor uw omgeving. Kunstboeken, lezingen, essays, adviezen inzake schilderijen etc gaarne reageren via deze blog

Harrie Kuyten, strand bij Groet, ca 1928, Stedelijk Museum Alkmaar, aankoop collectie Boendermaker 1958

drs jjj, artes admirans