George Hendrik Breitner 1857-1923 IV

Niet te evenaren stadsgezichten

Column nr 344

De Van Gogh hype duurt nu al langer dan een halve eeuw. Of het nu om het Kroller Muller gaat of om het Van Gogh museum, iedere keer weer worden aspecten van zijn werk belicht en dat gebeurt op professionele wijze. Maar wat zou van Gogh denken als hij vandaag door die musea heen zou lopen. Vermoedelijk zal hij er niets van begrijpen van al die theorieën van stromingen en analyses. Bij zichzelf te rade gaand en met de kennis die hij van de geschiedenis der kunsten had verworven, zou hij hebben vastgesteld, wat er nog aan zijn gehele oeuvre ontbrak. Stadsgezichten ? Ja, daar heeft hij er niet veel van geschilderd.  Portretten, nee, die zijn er in overvloed. Stillevens bijvoorbeeld van bloemen. Hij zal vaststellen dat hij wel erg veel zonnebloemschilderijen heeft gemaakt en dat van andere bloemen als rozen of gladiolen er niet een tussen zit. Wel irissen. Verder ziet hij dat hij een enkele kerk heeft geschilderd, maar geen enkel kerkinterieur. Zo kan je natuurlijk eindeloos doorgaan en vaststellen dat elke schilder beperkt blijft in zijn oeuvre, omdat je nu eenmaal niet je gehele leven aan het schilderen bent en het bij Vincent van Gogh in feitelijk moest gebeuren in zijn Arles periode van 1888-1890. Hoe groot de invloed van Vincent van Gogh op Breitner is geweest, is even niet vast te stellen en er zal zeker een kunsthistoricus zijn, die dat wel eens heeft uitgeplozen, maar hier is er niets over te zeggen. Vast staat wel. dat zij van elkaars werk op de hoogte waren. Hier in deze column willen we even kijken naar een fraai stadsgezicht wat Breitner maakte van de Lauriergracht. in de Jordaan. Deze Lauriergracht werd wereldberoemd door de eerste zin van het bekende boek Multatuli : De Max Havelaar Ik ben makelaar in koffie en woon aan de Lauriergracht nr 37. De grachtengordel was welvarend en de grote bedrijven

Gerge Hendrik Breitner, Lauriergracht, 1895, 76x116 cm olieverf op doek, Stedelijk Musuem Amsterdam

vestigden zich daar zoals men zich nu in Amsterdam ZO vestigt, The place to be in the twentieth and one century
Ongetwijfeld heeft Breitner dit werk gemaakt omdat hij begin mei 1895 aan deze gracht was komen wonen op nr 8.   Bijzonder aan dit schilderij is de boeiende stoffage. De geschilderde panden roepen de sfeer in de Jordaan op, maar bomen, een paard met een kar erachter, een mevrouw met een rode blouse en spelende kinderen in de sneeuw, maken het echt op zijn Amsterdams. Hieronder ziet u een afbeelding van het werk, dat ook in het Stadsarchief aan de Vijzelstraat is te zien.
Geniet van de kunsten, fraaie muziek, boeiende architectuur, de tuinen in herfsttooi en typische decembersfeer in steden en dorpen. Kunstboeken lezingen, adviezen, rondleidingen, essays, etc j.j.jong@quicknet.nl 
drs jjj artes admirans

George Hendrik Breitner 1857-1923 III

De veelzijdigheid van de Amsterdamse schilder

Column nr 343

Er viel nog veel te kiezen als deze column over een Amsterdams stadsgezicht zou gaan zoals het Damrak, Haarlemmerbuurt, Keizersgracht/hoek Reguliersgracht en je doet Breitner tekort als je blijft hangen in zijn Amsterdamse stadsgezichten. Een overweging om het te hebben over de duurste schilderijen ooit verkocht is ook boeiend, maar dat wekt alleen maar hebzucht of afgunst op en een schilderij opbergen in je kluis als geldbelegging-hetgeen gebeurt- is uit de hand gelopen hebzucht, omdat een schilderij aan een wand hoort te hangen en niet bedoeld is om het op te slaan. 
Breitner was niet alleen sterk in stadsgezichten, in geportretteerde stadsmensen, maar ook een geweldige schilder van paarden. In een van de vorige columns werd eerder al vermeld dat hij graag naar de Dam ging om het vertrek van de paardentrams te bekijken. Hij liep langs al die paarden en kon niet nalaten te allemaal even bij de neus te strelen. Breitner was aanvankelijk ook veel meer schilder van het militaire genre. U vindt dat terug bij panorama Mesdag in Scheveningen, waar stukken van dat immense ronde doek door Breitner zijn geschilderd. Dus eigenlijk heet dat panorama
Mesdag/Breitner. Dat zou meer recht doen aan het werk, maar Mesdag was hoofdaannemer en Breitner slechts onderaannemer, in moderne termen ZZPer. Zijn ontwikkeling als schilder ging van verhalende kwaliteiten naar het meer picturale met veronachtzaming van tekening en details. Dat was voor Jozef Israëls en Antoon Mauve een reden om hem af te wijzen toen hij lid wilde worden van de Hollandsche Teekenmaatschappij te Den Haag. Hun motivatie luidde als volgt : 'de kunstenaar moet zich in acht nemen om niet de teekening terwille van de kleur te verwaarlozen, het valt niet te ontkennen dat de Haagsche School  in dit opzicht gevaarlijk is voor den beginnende artist",  Ja, het was een totaal ander genre, waarin Breitner bij uitstek een meester was : het militaire genre. Daarvoor moest hij best wel veel doen. Naar militaire oefeningen met schetsboek onder meer in Scheveningen op de Waalsdorpervlakte. Dat waren oefeningen van de artillerie, maar die bestond toen niet uit uit eentonners met daarachter affuiten met een kanon erop, maar galopperende paarden en paarden die de kanonnen trokken. Hoogtepunt van dit soort schilderijen ( buiten dan het beroemde Panorama) is zijn schilderij uit 1885/1886 De Gele Rijders'. Als naam bestaat er nog een legeronderdeel uit Arnhem dat deze naam draagt. Hoe lang zal je er als beginnende kunstschilder overdoen om beweging met olieverf vast te leggen. In mijn optie meer dan twintig jaar. Het doek is 115 x 77.5 cm en hangt in het Rijksmuseum, Uitgebeeld is een groep aanstormende cavaleristen met rechts op de voorgrond de commandant en achter hem steeds een ruiter te paard die een onbereden paard met zich meevoert. Dat onbereden paard diende vermoedelijk later voor een kanon ingespannen te worden of heeft zijn dienst al gedaan en wordt nu meegenomen om naar de stallen afgevoerd te worden. Maar in die tijd was er nog geen sprake van oorlogsvoering via de luchtmacht en iedereen kent de erbarmelijke veldtocht van Napoleon, die honderden paarden in Rusland moest achterlaten. Onze veldartillerie zal dienst gedaan hebben bij Koning Willem I. die rustig naar het Zuiden langs de Maas kon afzakken en zo Limburg kon inlijven bij het Koninkrijk der Nederlanden, maar dat is een veronderstelling en militaire historici mogen me op de vingers tikken, als een en ander niet klopt. U vindt het schilderij van De Gele Rijders  hieronder en met name is uw aandacht gevraagd voor de enorme dynamiek van het schilderij. Je ziet als het ware het zand opstuiven bij zoveel paardengeweld. Geniet, wees creatief, wandel, fiets, blijf actief en wees een prettig medemens voor allen met wie u veel te maken heeft. De onrust in onze wereld heeft juist nu enorm veel vredestichters nodig, omdat men uit bepaalde hoeken erop uit is de wereldorde op zijn kop te zetten. Kunstboeken, lezingen, adviezen, essays, rondleidingen , kunstbeschouwingen j.j.jong@quicknet.nl
drs jjj artes admirans

George Hendrik Breitner, De Gele Rijders, 1885/1886 ,olieverf op doek, Rijksmuseum Amsterdam

George Hendrik Breitner 1957-1923 II

Breitner de stadsarchivaris

Column nr 342 dd 12 november 2014

Woorden als teamverband, teamspirit, teamspeler, het gezamenlijk collectief- allemaal termen die je om de haverklap tegenkomt wanneer je deel uitmaakt van teamsport - zal je in kringen van de beeldende kunstenaars weinig tegenkomen.  Zelfs bij de toch uiterst individuele sporten als wielrennen en marathonschaatsen, opereer je in teamverband en zal je zelfs een koppositie moeten opgeven als de kopman in staat blijkt de wedstrijd naar zich toe te trekken. Hoe zat dat nu bij de kunstschilders? Er bestaan en bestonden inderdaad kunstenaarscollectieven, Men noemt het vaak liever kunstenaarskolonies. U kent ze immers wel. Barbizon in Frankrijk, St Martens -Latem in België en in ons land zijn Oosterbeek, Laren en Bergen Nh de meest bekende. Hierbij valt op te merken dat al deze centra ontstonden naar aanleiding van het 'en plein air' schilderen. Het was een reactie op de atelierkunst, omdat met het op de markt verschijnen van de tuben verf,  het de kunstschilders mogelijk maakte  de wijde wereld  in te trekken met hun schildersezels om nauwgezet het landschap en de natuur vast te leggen. Maar waar moet je de Amsterdamse stadsschilder Breitner nu plaatsen? Hij ging niet met een schildersezel op de Dam of Rokin of Singel zitten. Nee, Breitner ging op stap met zijn camera, een nieuwe techniek waarmee je beelden feilloos kon vastleggen en je niet de vrijheid gaf om te manipuleren met het beeld, wat veel kunstschilders dikwijls deden. De andere kant van de medaille is dan, dat het schilderij een historisch verantwoord beeld aan de toeschouwer verschaft, al kan de schilder altijd nog wel een persoonlijke touch aan het werk geven. Bij de keuze van een schilderij van Breitner viel de keuze op een schilderij dat hij maakte van de sloop van een groot winkelpand in 1902 voor de Grand Bazar de la Bourse. Een groot warenhuis van A. Sinkel ( spreekwoord : de winkel van sinkel) dat uit de tijd was, moest plaats  maken voor een nieuwere winkelformule van de Grand Bazar. Tegenwoordig vind je op deze locatie de Hema. De keuze op dit schilderij zal alles te maken hebben met het feit, dat uw schrijver een kwart eeuw zijn brood verdiende bij een groot Haarlems bouwbedrijf, dat de aanlegsteigers voor het pont achter het CS station aanlegde, bouwer was van Seaport Marina te IJmuiden en van de Rijksweg-2 van  Purmerend naar Hoorn, alsook stukken van de Afsluitdijk. Verder kerken in Den Helder, Haarlem, een dorpshuis in Spaarndam en tal van andere nutsvoorzieningen. We dwalen af. 
Terug naar de Nieuwendijk. Door de sloop van het winkelpand van Sinkel ontstond een grote bouwput die zich naar achteren verbreedde tot aan de Nieuwstraat en de Sint Nicolaasstraat , twee zijstraten van de Nieuwendijk. Langs de randen van de put kwamen de muurvlakken en de verborgen achterhuizen aan het licht in dit gedeelte van het middeleeuwse hart van Amsterdam. Het beweeglijke graaf- en heiwerk dat de geschiedenis zichtbaar maakte en tegelijkertijd uitwiste, omgeven door de samengedrongen oude huizen, moet op Breitner een grote aantrekkingskracht uitgeoefend hebben. Ook heel veel andere bouwputten bezocht Breitner en schetste daar ter plekke en maakte verder opnamen om zo natuurgetrouw de locatie vast te kunnen leggen. Mij is niet bekend of ter plekke de archeologische dienst van Amsterdam daar onderzoek heeft gedaan naar bodemvondsten als oude kelders etc.
Het Haarlems bouwbedrijf hierboven genoemd, dat vlakbij de Friese brug in Alkmaar een nieuwe woningen ging bouwen, moest enkele maanden hun ketenpark afstaan aan de Archeologische dienst van de stad Alkmaar, die onder leiding van de heer Bitter daar ter plekke een oude rioolpunt ontdekte met tal van archeologische vondsten. Duidelijk is, dat Breitner als geboren Rotterdammer, zich gaandeweg thuis ging voelen in de hoofdstad  en van die Amstelstad is gaan houden. Geniet, leef, wees creatief op gebied van zang, sport, kunst etc. en blijf een optimistisch medemens voor je omgeving. Dat inspireert jezelf en je omgeving. Kunstboeken, lezingen, rondleidingen, taxaties, exposities, j.j.jong@quicknet. nl
drs jjj artes admirans

George Hendrik Breitner, Doorbraak voor Maison de la Bourse, 1903,  olieverf op doek, 101 x151 cm. Museum Boymans van Beuningen, Rotterdam.

George Hendrik Breitner 1857-1923

Waar ligt omslagpunt van beroemdheid?
Column 341 dd 5 november 2014

Hoe word je beroemd? Hoe krijg je het voor elkaar dat mensen ruim negentig jaar na je dood nog volop over je schrijven, ja zelfs aan de hand van het stadsarchief een gehele expositie aan je wijden? Bij Rembrandt is dat omslagpunt ongetwijfeld het uiteenvallen van de Noordelijke en Zuidelijke Nederlanden geweest en de Duitse kunsthistoricus Boode, die eerder dan de Nederlandse kunsthistorici de grootsheid van de Gouden Eeuw schilder ontdekte. Bij Van Gogh was het de Franse kunstcriticus en schrijver Aurier, die tot de ontdekking kwam dat de feitelijk weggezette Nederlandse kunstschilder van Gogh een buitengewoon groot talent was. En waar ligt dat omslagpunt van beroemdheid dan bij Breitner? Zijn verhuizing van Den Haag naar Amsterdam? Wellicht!  Of het advies van de gevestigde kunstschilder Charles Rochussen die hem in 1876 adviseerde naar de Haagse Kunstacademie te gaan? Was het zijn manier van werken dat schetsboek en fotografie zijn hulpmiddelen waren om uiterst realistisch te schilderen? Of zijn vele reizen onder meer naar Parijs, waar hij bij de kunsthandel Durand-Ruel kennismaakte met  werken van alle grote Franse schilders als Manet, Pisarro, Degas. Of de ontmoeting met Max Liebermann in  Berlijn ?  Wie zal het zeggen. Feit is dat hij over een buitengewone techniek van tekenen en schilderen beschikte en daarnaast een scherp oog had voor de wereld om zich heen. Hij wist de juiste shots te schieten als het ging om een stadsgezicht, een landschap of een portret. Momenteel is zijn werk te bewonderen in het Stadsarchief aan de Vijzelstraat in het voormalige gebouw van de Nederlandse Handelsmaatschappij, later ABN Amrobank en nu het Amsterdamse Stadsarchief. Het gebouw is een van de weinige scheppingen van architect Van Bazel. Qua binnenarchitectuur roept het beelden op van onze koloniale tijden in de Oost. Breitner werkte mee aan Panorama Mesdag, dat beroemde werk dat in Scheveningen hangt. In een stuk biografie in het boek van  J. F. Heijbroek en Erik Schmitz, bij gelegenheid van deze expositie (George Hendrik Breitner in Amsterdam Bussum 2014 ) staat te lezen, dat Breitner vaak naar de Dam in Amsterdam ging, juist op het moment dat de paardentrams stonden te wachten om te gaan rijden. Breitner kon het dan niet laten om die paarden allemaal even langs te gaan en ze te aaien. In dit fraai uitgegeven boek kunt u genieten van al die raak getroffen stadsbeelden, van figuranten en tal van werksituaties.  Ook daarin was Breitner een meester. Je kunt hier diverse keuzen maken uit dat grote aanbod van werken. Adriaan Venema voelde zich uitgedaagd om een overzichtscatalogus te maken van al zijn werken en hij had 560 werken ontdekt. Dat blijft natte vingerwerk omdat Breitner zelf geen administratie bijhield van zijn werken en het tot op de dag van vandaag niet bekend is waar al de werken in particuliere collecties terecht zijn gekomen. Naar mijn oordeel is het schilderij De Dam met de Nieuwe kerk uit 1901 met een afmeting van 40 x51 cm, aquarel, een werk dat u een goed beeld geeft van de kwaliteiten van deze schilder. U vindt het hieronder afgedrukt en als u meer van zijn werkt wilt genieten en zien, welaan, op naar de Vijzelstraat. Veel plezier daar.
Wees verder creatief, optimistisch en blijf actief als zanger, biljarter, visser, mantelzorger, maar wees bovenal een prettig medemens voor je omgeving. Kunstboeken, lezingen, essays, rondleidingen etc. j.j.jong@quicknet.nl
Drs jjj, artes admirans

G.H. Breitner,  De Dam met de Nieuwe Kerk, 1901, aquarel, 400 x510 mm, Rijksmuseum Amsterdam